ارتباط مصرف لبنیات با بروز عدم تحمل لاکتوز و پیامدهای گوارشی

1404.06.27

Cinema Doost

^مقدمه

^{لبنیات همواره بخشی جدایی‌ناپذیر از رژیم غذایی بسیاری از جوامع انسانی بوده است. شیر و فرآورده‌های آن به عنوان منبعی غنی از کلسیم، پروتئین و برخی ویتامین‌ها معرفی می‌شوند. با این حال، بخش قابل توجهی از جمعیت جهان دچار ناتوانی در هضم لاکتوز – قند اصلی موجود در شیر – هستند. این پدیده که به "عدم تحمل لاکتوز" معروف است، پیامدهای متعددی برای سلامت گوارشی دارد و می‌تواند کیفیت زندگی را تحت‌تأثیر قرار دهد.}

^{بر اساس مطالعات، در مناطق شرق آسیا، خاورمیانه و بخش‌هایی از آفریقا، شیوع عدم تحمل لاکتوز بسیار بالاتر از مناطق اروپای شمالی گزارش شده است. این تفاوت به دلیل عوامل ژنتیکی، فرهنگی و الگوهای مصرف متفاوت ایجاد می‌شود. اهمیت موضوع تنها به بعد گوارشی ختم نمی‌شود؛ بلکه انتخاب‌های غذایی مرتبط با لبنیات بر سلامت عمومی، سیستم ایمنی، تعادل هورمونی و حتی سلامت استخوان‌ها اثرگذار است.}

^{در سال‌های اخیر، پژوهش‌های علمی نشان داده‌اند که مصرف بی‌رویه لبنیات حیوانی نه‌تنها به مشکلات هاضمه منجر می‌شود، بلکه می‌تواند با افزایش التهاب سیستمیک، مشکلات پوستی، مقاومت به انسولین و تغییرات منفی در ترکیب میکروبیوتای روده نیز همراه باشد. هم‌زمان، روندهای غذایی در بسیاری از جوامع به سمت تنوع‌بخشی و آزمودن منابع دیگر پیش می‌رود.}

^{فیزیولوژی عدم تحمل لاکتوز}

^{عدم تحمل لاکتوز ناشی از کمبود یا فقدان آنزیم لاکتاز است. لاکتاز در روده باریک وظیفه تجزیه لاکتوز به گلوکز و گالاکتوز را بر عهده دارد. در نبود این آنزیم، لاکتوز هضم نشده وارد روده بزرگ می‌شود و توسط میکروبیوتای روده تخمیر می‌گردد. نتیجه این فرایند تولید گاز، اسیدهای چرب کوتاه‌زنجیر و بروز علائمی مانند:}

^{نفخ و گاز معده}
^اسهال
^{درد شکمی}
^تهوع
^{احساس خستگی و کاهش انرژی}

^{بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، بیش از 65 درصد جمعیت بزرگسال جهان درجاتی از ناتوانی در هضم لاکتوز دارند (WHO, 2020). شدت علائم بسته به میزان مصرف و ظرفیت فردی متفاوت است. برخی افراد تنها با مصرف مقدار اندکی شیر دچار علائم می‌شوند، در حالی که برخی دیگر توانایی مصرف مقادیر متوسط را دارند.}

^{پیامدهای گوارشی و فراتر از آن}

^{مشکلات فوری گوارشی}

^{افرادی که دچار عدم تحمل لاکتوز هستند، پس از مصرف شیر یا فرآورده‌های لبنی، دچار ناراحتی‌های فوری دستگاه گوارش می‌شوند. این علائم می‌توانند کیفیت زندگی را کاهش دهند و در بلندمدت باعث کاهش تمایل به مصرف مواد غذایی دیگر نیز شوند.}

^{اثرات بلندمدت}

^{پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مصرف لبنیات برای افراد حساس به لاکتوز می‌تواند موجب تغییر در ترکیب میکروبی روده گردد (Suchy et al., 2010). تغییر در تعادل باکتری‌های روده می‌تواند منجر به افزایش التهاب، اختلال در جذب مواد مغذی و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های التهابی مزمن شود. همچنین، برخی مطالعات ارتباط مصرف بالای فرآورده‌های حیوانی را با مشکلاتی چون:}

^{افزایش سطح کلسترول LDL}
^{مقاومت به انسولین و خطر دیابت نوع 2}
^{افزایش خطر برخی سرطان‌ها}
^{بروز آکنه و مشکلات پوستی}

^{بررسی کرده‌اند (Harvard T.H. Chan School of Public Health, 2019).}

^{اثرات بر استخوان‌ها}

^{برخلاف باور عمومی که شیر حیوانی را بهترین منبع کلسیم برای پیشگیری از پوکی استخوان می‌داند، مطالعات گسترده نشان داده‌اند که میزان شکستگی استخوان در کشورهایی با مصرف بالای لبنیات حتی بیشتر از کشورهایی است که لبنیات کمتری مصرف می‌کنند (Willett et al., 2020). این یافته نشان می‌دهد که عوامل دیگری مانند فعالیت بدنی، مصرف سبزیجات و ویتامین D در سلامت استخوان اهمیت بیشتری دارند.}

^{مطالعات بالینی و شواهد علمی}

^{مطالعه روی جمعیت شرق آسیا}

^{در چین و ژاپن که مصرف لبنیات سنتی پایین بوده است، عدم تحمل لاکتوز بسیار شایع است. مطالعات نشان داده‌اند که ورود گسترده فرآورده‌های لبنی غربی به رژیم غذایی این کشورها منجر به افزایش شکایات گوارشی شده است. در عین حال، استفاده از منابع دیگر در رژیم غذایی، بسیاری از علائم را کاهش داده است.}

^{مطالعه در اروپا}

^{در کشورهای اسکاندیناوی مانند سوئد و فنلاند، که مصرف شیر بسیار بالاست، شیوع عدم تحمل لاکتوز کمتر است. با این حال، تحقیقات نشان داده‌اند که حتی در این کشورها مصرف بالای لبنیات با افزایش خطر سرطان پروستات و تخریب میکروبیوتای روده مرتبط است (Thorning et al., 2016).}

^{مطالعات مداخله‌ای}

^{تحقیقات بالینی که افراد را از مصرف گسترده شیر حیوانی به سمت دیگر نوشیدنی‌ها هدایت کرده‌اند، نشان داده‌اند که در طی چند هفته:}

^{نفخ و اسهال کاهش می‌یابد.}
^{سطح کلسترول LDL کاهش پیدا می‌کند.}
^{انرژی روزانه بهبود می‌یابد.}
^{کیفیت خواب بهتر گزارش شده است.}

^{مقایسه تغذیه‌ای}

^{در دهه اخیر، توجه زیادی به منابع متنوع غذایی معطوف شده است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که نوشیدنی‌های غیرحیوانی نیز می‌توانند نیازهای اساسی مانند کلسیم و پروتئین را تأمین کنند. در بسیاری موارد، این منابع به‌صورت صنعتی غنی‌سازی شده‌اند تا ارزش غذایی آن‌ها با لبنیات رقابت کند.}

^{جدول مقایسه‌ای ارزش غذایی (به ازای هر ۱۰۰ میلی‌لیتر)}

^{نوع نوشیدنی}	^کالری	^{پروتئین (گرم)}	^{کلسیم (میلی‌گرم)}	^{چربی اشباع (گرم)}	^لاکتوز
^{شیر گاو}	⁶¹	^3.2	¹²⁰	^1.9	^دارد
^{نمونه A}	⁵⁴	^3.3	^120*	^0.5	^ندارد
^{نمونه B}	³⁰	^1.0	^120*	^0.2	^ندارد
^{نمونه C}	⁴⁶	^1.5	^120*	^0.3	^ندارد
^{نمونه D}	⁴⁷	^0.3	^120*	^0.1	^ندارد

^{*در صورت غنی‌سازی صنعتی.}

^{جنبه‌های زیست‌محیطی و اخلاقی}

^{یکی دیگر از دلایل توجه به منابع غذایی نوین، اثرات زیست‌محیطی تولید لبنیات است. دامداری صنعتی یکی از عوامل مهم انتشار گازهای گلخانه‌ای، مصرف بالای آب و تخریب خاک محسوب می‌شود. برای مثال:}

^{تولید یک لیتر شیر گاو حدود 600 تا 1000 لیتر آب نیاز دارد.}
^{میزان انتشار متان از دامداری‌ها سهم بزرگی در گرمایش جهانی دارد.}

^{در مقابل، منابع دیگر معمولاً نیازمند منابع کمتر و سازگارتر با محیط زیست هستند. این موضوع به‌طور غیرمستقیم در انتخاب‌های فردی اثرگذار بوده و سلامت سیاره را نیز تضمین می‌کند.}

^{بررسی موردی کشورها}

^{کشورهای اسکاندیناوی}

^{با وجود مصرف بالای لبنیات، نرخ بالای شکستگی استخوان گزارش شده است. این یافته نشان می‌دهد که صرفاً مصرف کلسیم بیشتر لزوماً مساوی با استخوان‌های قوی‌تر نیست.}

^{کشورهای آسیای شرقی}

^{به دلیل شیوع بالای عدم تحمل لاکتوز، مردم بیشتر به سمت استفاده از منابع غیرلبنی سنتی گرایش پیدا کرده‌اند. این تغییر نه‌تنها علائم گوارشی را کاهش داده، بلکه با کاهش بیماری‌های قلبی-عروقی همراه بوده است.}

^{کشورهای آمریکای شمالی}

^{در ایالات متحده و کانادا، تقاضا برای نوشیدنی‌های غیرحیوانی طی ۱۰ سال اخیر بیش از ۵۰ درصد افزایش داشته است. این تغییر نشان‌دهنده افزایش آگاهی عمومی نسبت به مشکلات ناشی از لبنیات حیوانی است.}

^{جمع‌بندی}

^{مصرف لبنیات حیوانی در افرادی که توانایی هضم لاکتوز را ندارند، می‌تواند منجر به مشکلات متعددی شود. این پیامدها نه‌تنها بر گوارش اثرگذارند بلکه ممکن است در سلامت عمومی نیز نقش داشته باشند. هم‌زمان، روندهای جهانی نشان می‌دهد که رژیم‌های غذایی در حال تنوع یافتن هستند و منابع جدیدی در حال ورود به سبد تغذیه‌ای مردم می‌باشند. این تغییر تدریجی می‌تواند علاوه بر ارتقاء سلامت فردی، پیامدهای مثبت زیست‌محیطی نیز به همراه داشته باشد.}

^منابع

^{World Health Organization. (2020). Lactose intolerance. WHO.}
^{Suchy, F. J., et al. (2010). NIH Consensus Development Conference: Lactose Intolerance and Health. Annals of Internal Medicine.}
^{Harvard T.H. Chan School of Public Health. (2019). The Nutrition Source – Dairy: Health Concerns.}
^{Willett, W., et al. (2020). Milk and Health. New England Journal of Medicine.}
^{Singhal, S., et al. (2017). Plant-based milk alternatives: an emerging segment of functional beverages. Critical Reviews in Food Science and Nutrition.}
^{Thorning, T. K., et al. (2016). Milk and dairy products: good or bad for human health? Food & Nutrition Research.}
^{Weaver, C. M. (2014). Milk consumption and bone health. Journal of the American College of Nutrition.}
^{Melnik, B. C. (2015). Milk consumption: aggravating factor of acne and promoter of chronic diseases of Western societies. Journal of Translational Medicine.}
^{Vanga, S. K., & Raghavan, V. (2018). How well do plant based alternatives fare nutritionally compared to cow’s milk? Journal of Food Science and Technology.}
^{Allen, L. H. (2016). Global prevalence of lactose intolerance and adaptation to dairy consumption. Food and Nutrition Bulletin.}