آلرژی‌های پوستی کودکان و شیر گاو: از اثرات منفی تا راهکارهای گیاهی جایگزین

1404.08.25

Cinema Doost

^مقدمه

^{آلرژی غذایی در کودکان یکی از دغدغه‌های مهم والدین و متخصصان سلامت است. در میان مواد غذایی مختلف، شیر گاو به‌عنوان یکی از شایع‌ترین آلرژن‌ها در نوزادان و کودکان خردسال شناخته می‌شود. یکی از تأثیرات مهم این آلرژی، بروز یا تشدید آلرژی‌های پوستی مانند درماتیت آتوپیک (اگزما) است. در این مقاله‌، ابتدا نقش مصرف شیر گاو در بروز آلرژی پوستی کودکان را بررسی می‌کنم، سپس مضرات مصرف محصولات حیوانی (به ویژه شیر گاو) را مطرح می‌کنم و در نهایت به مزایای منابع جایگزین گیاهی اشاره خواهم کرد.}

^{بخش اول: نقش شیر گاو در بروز آلرژی پوستی کودکان}

^{۱. شیوع آلرژی به شیر گاو در کودکان دارای درماتیت آتوپیک}

^{مطالعات متعدد نشان داده‌اند که شیر گاو یکی از شایع‌ترین آلرژن‌های غذایی در کودکان مبتلا به درماتیت آتوپیک (AD) است. در یک بررسی روی ۱۱۵ کودک مبتلا به AD و تأیید شده برای حساسیت به شیر گاو، مشخص شد که بسیاری از این کودکان پیش از ۲۴ ماهگی تشخیص داده شده‌اند. PubMed+1}
^{همچنین، یک مطالعه‌ی دیگر نشان داده است که در حداقل ۲۰ درصد از کودکان زیر ۴ سال با درماتیت آتوپیک، حساسیت به پروتئین شیر گاو نقش دارد. PubMed}

^{۲. شدت بیماری درماتیت آتوپیک و حساسیت به شیر گاو}

^{تحقیقی که روی ۱۱۹ کودک با درماتیت آتوپیک انجام شده است، نشان داده است که کودکانی که آلرژی به شیر گاو دارند، شدت درماتیت‌شان (برحسب شاخص SCORAD) به‌طور معناداری بیشتر است. PubMed این موضوع نشان می‌دهد که شیر گاو نه تنها ممکن است باعث شروع علائم پوستی شود، بلکه می‌تواند آن‌ها را تشدید کند.}

^{۳. الگوهای ایمنی‌شناسی: IgE و سنسیتیزاسیون به اجزای شیر گاو}

^{حساسیت به شیر گاو اغلب به صورت واکنش ایمنی با واسطه‌ی آنتی‌بادی IgE بروز می‌کند، اما ممکن است حساسیت‌های غیر-IgE نیز نقش داشته باشند. PubMed+1}
^{مطالعه‌ای بر روی کودکان کره‌ای مبتلا به AD نشان داد که سنسیتیزاسیون به کازئین (یکی از اجزای پروتئینی شیر گاو) شایع‌ترین نوع حساسیت بود؛ بیش از ۷۴٪ از کودکانی که حساس به شیر گاو بودند، به کازئین حساسیت داشتند. PubMed}
^{هم‌چنین، سطح IgE ویژه شیر گاو در دو سال اول زندگی (پیک IgE) به عنوان یک پیش‌بینی‌کننده مهم نحوه‌ی دوره‌ی آلرژی شیر گاو مطرح شده است. در مطالعه‌ای، میانگین زمانی که کودکان تحمل شیر گاو (بدون علائم) را به‌دست می‌آورند، حدود ۶۷ ماه بوده است. PMC}

^{۴. ارتباط درماتیت آتوپیک با منحنی طبیعی آلرژی شیر گاو}

^{در یک مطالعه‌ی طولی مشاهده شد که کودکان مبتلا به حساسیت به شیر گاو و درماتیت آتوپیک، غالباً علائم پوستی بیشتری نشان می‌دهند. در همان مطالعه، حدود ۶۱٪ از کودکان طی زمان پیگیری (میانگین حدود ۵ سال) تحمل کامل شیر گاو را به‌دست آوردند، در حالی که مابقی یا تسکین جزئی داشتند یا حساسیت پایدار باقی ماند. PubMed+1}
^{این نشان می‌دهد که وجود درماتیت آتوپیک می‌تواند عاملی برای سنسیتیزاسیون بیشتر و چندحسگر شدن (پلی‌سنسیتیزاسیون) به سایر آلرژن‌ها باشد. در همان مطالعه، کودکانی که AD داشتند، هم سطح IgE کلی بالاتری داشتند و هم نسبت به چندین آلرژن غذایی و هوایی (مثل گندم، بادام‌زمینی، گربه) حساس‌تر بودند. mdpi.com}

^{۵. تشخیص آلرژی شیر گاو از طریق تست‌ها}

^{برای تشخیص آلرژی شیر گاو در کودکان، از تست‌های مختلفی استفاده می‌شود: پوست‌پیک (skin-prick)، اندازه‌گیری IgE اختصاصی و چالش خوراکی (oral food challenge). طی یک مطالعه‌ی جدید، آزمون پچ (Atopy Patch Test) نیز ارزیابی شده است ولی دقت تشخیصی آن محدود است و نمی‌تواند جایگزین چالش خوراکی شود. BioMed Central}
^{بنابراین، تشخیص دقیق معمولا از ترکیب سابقه‌ی بالینی، تست‌های آزمایشگاهی و چالش‌های تحت نظر پزشک حاصل می‌شود.}

^{بخش دوم: مضرات مصرف شیر گاو و محصولات حیوانی در زمینه آلرژی پوستی و سلامتی کلی}

^{در این بخش، به مضراتی که ممکن است از مصرف شیر گاو (و کلی‌تر، محصولات حیوانی) ناشی شود، به‌ویژه در زمینه‌ی آلرژی پوستی کودکان، می‌پردازم.}

^{۱. تحریک ایمنی و التهاب}

^{پروتئین‌های شیر گاو، مانند کازئین و بتا-لاکتوگلوبولین، می‌توانند در برخی افراد حساس، باعث تحریک ایمنی و آزادسازی واسطه‌های التهابی شوند که به تشدید التهاب پوست منجر می‌شود. این التهاب مزمن می‌تواند پوست را بیشتر مستعد شکستن سد حفاظتی (barrier) کند، که یکی از ویژگی‌های درماتیت آتوپیک است.}

^{۲. بار آنتی‌بیوتیکی و هورمونی}

^{در بسیاری از صنایع دامداری، از آنتی‌بیوتیک‌ها و هورمون‌ها استفاده می‌شود. مصرف لبنیات حیوانی ممکن است انسان را در معرض باقی‌مانده‌های دارویی و هورمونی قرار دهد، که نظریه‌هایی وجود دارد مبنی بر تأثیر احتمالی آن‌ها بر افزایش التهاب سیستمیک و اختلالات ایمنی (گرچه این حوزه هنوز در حال پژوهش است).}

^{۳. مصرف چربی اشباع و اثرات سیستمیک}

^{محصولات لبنی، به ویژه شیر و پنیر، حاوی چربی‌های اشباع هستند. مصرف چربی اشباع می‌تواند منجر به التهاب مزمن، اختلال در عملکرد عروق و در برخی موارد افزایش خطر بیماری‌های قلبی شود. اگرچه این موضوع مستقیماً آلرژی پوستی را توضیح نمی‌دهد، اما فشار بر سلامت عمومی کودک را افزایش می‌دهد و ممکن است پاسخ ایمنی را تغییر دهد.}

^{۴. کاهش مصرف سایر منابع مفید غذایی}

^{اگر کودک حجم زیادی از کالری یا پروتئین خود را از شیر گاو بگیرد، ممکن است اشتهای کمتری برای خوردن غذاهای متنوع (از جمله میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات) داشته باشد. این می‌تواند منجر به رژیم غذایی ضعیف‌تنوع‌تر شود و برخی مواد مغذی ضروری برای سلامت پوست (فیبر، آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها) را به میزان کافی تامین نکند.}

^{۵. بار محیطی و اخلاقی}

^{مصرف محصولات حیوانی، از جمله شیر گاو، دارای بار محیطی بالایی است: تولید لبنیات به استفاده زیاد از آب، زمین، و انتشار گازهای گلخانه‌ای منجر می‌شود. اگرچه این مورد بیشتر به ابعاد محیطی مربوط است تا سلامت فردی کودک، اما از دیدگاه یک رژیم پایدار و اخلاقی، کاهش مصرف لبنیات حیوانی مزیتی مهم به‌شمار می‌آید.}

^{بخش سوم: مزایای مصرف منابع جایگزین گیاهی (به‌جای شیر گاو)}

^{برای کودکانی که حساسیت به شیر گاو دارند یا والدینی که ترجیح می‌دهند مصرف لبنیات حیوانی را کاهش دهند، منابع گیاهی می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند. در ادامه، مزایای این منابع جایگزین را بررسی می‌کنم.}

^{۱. کاهش ریسک آلرژی و حساسیت}

^{یکی از مزایای بزرگ جایگزین گیاهی برای شیر گاو، کاهش تماس با پروتئین‌های آلرژن شیر گاو (کازئین، لاکتوز، لاکتوگلبولین) است. با حذف یا کاهش مصرف این پروتئین‌ها، ریسک واکنش آلرژیک پوستی نیز کاهش می‌یابد.}

^{۲. چربی سالم‌تر}

^{بسیاری از شیرهای گیاهی (مانند سویا، جو دوسر، بادام) چربی اشباع کمتری نسبت به شیر گاو دارند و به جای آن حاوی چربی‌های غیراشباع سالم‌تر هستند. این چربی‌ها می‌توانند تأثیرات مثبت بر سلامت سیستم ایمنی و التهاب داشته باشند.}

^{۳. فیبر و ترکیبات گیاهی}

^{برخی جایگزین‌های گیاهی، به ویژه آن‌هایی که از غلات (مثل جو دوسر) تولید می‌شوند، حاوی فیبر بیشتری نسبت به شیر گاو هستند. فیبر غذایی می‌تواند به سلامت روده کمک کند و از آنجا که سلامت روده با وضعیت ایمنی و التهابی پوست ارتباط دارد، این امر می‌تواند مزیتی برای کاهش التهاب پوستی (مانند درماتیت آتوپیک) باشد.}

^{۴. امکان غنی‌سازی مواد مغذی}

^{بسیاری از نوشیدنی‌های گیاهی در بازار با کلسیم، ویتامین D، ویتامین B12 و سایر ریزمغذی‌ها غنی می‌شوند تا بخشی از نقش تغذیه‌ای شیر گاو را پر کنند. به‌عنوان مثال، شیر سویا معمولاً با کلسیم و ویتامین D غنی می‌شود، و این گزینه‌ای است که بسیاری از متخصصان تغذیه برای کودکان با آلرژی به شیر توصیه می‌کنند. Verywell Family+2رژیم سلامتی+2}
^{برخی منابع فارسی نیز بیان کرده‌اند که شیر گیاهی غنی‌شده می‌تواند گزینه‌ای منطقی باشد، به شرطی که به برچسب تغذیه‌ای آن توجه شود (میزان پروتئین، کلسیم، ویتامین‌ها). مگتو+1}

^{۵. اثرات زیست‌محیطی و اخلاقی مثبت}

^{مصرف شیر گیاهی به جای لبنیات حیوانی می‌تواند تأثیرات زیست‌محیطی مثبتی داشته باشد — کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، مصرف کمتر آب و انرژی، و کاهش فشار بر صنعت دامداری — که برای بسیاری از خانواده‌ها یک انگیزه اخلاقی و پایدار است. این مزیت غیرمستقیم نیز می‌تواند انگیزه‌ای قوی برای انتخاب جایگزین‌های گیاهی باشد.}

^{بخش چهارم: نکات عملی برای والدین و مراقبان}

^{چرا این بخش مهم است؟ چون صرفا آگاهی علمی کافی نیست؛ والدین و مراقبان باید بدانند چگونه گزینه‌های عملی و ایمن را برای فرزندان خود انتخاب و اجرا کنند.}

^{۱. تشخیص و مشاوره پزشکی}

^{اگر فکر می‌کنید کودک شما به شیر گاو حساسیت دارد (مثلاً بروز خارش پوست، اگزما، کهیر پس از مصرف شیر)، مهم است که با پزشک آلرژی یا متخصص اطفال مشورت کنید. تشخیص از طریق ترکیب سابقه، تست‌های IgE و چالش خوراکی (در صورت لزوم) باید انجام شود.}
^{حذف کامل شیر گاو بدون تشخیص دقیق ممکن است باعث کمبود برخی مواد مغذی شود؛ پس رژیم جایگزین باید زیر نظر متخصص تغذیه یا پزشک تنظیم شود.}

^{۲. انتخاب شیر گیاهی مناسب}

^{وقتی شیر گیاهی را انتخاب می‌کنید، به برچسب تغذیه‌ای دقت کنید: به‌دنبال گزینه‌هایی باشید که غنی‌شده با کلسیم و ویتامین D هستند. pinobaby.ir}
^{شیر سویا یکی از نزدیک‌ترین گزینه‌ها به شیر گاو از نظر پروتئین است؛ حدود ۷–۸ گرم پروتئین در لیوان دارد. انبار پنیر+1}
^{از شیرهای گیاهی با قند بسیار زیاد یا افزودنی‌های ناسالم دوری کنید.}

^{۳. اجرای تدریجی}

^{در صورت تصمیم به جایگزینی شیر گاو با شیر گیاهی، بهتر است فرآیند را تدریجی انجام دهید. به این شکل بدن کودک فرصت عادت به طعم و ترکیب جدید را خواهد داشت و احتمال لب‌زدن یا مقاومت کاهش می‌یابد.}
^{در طول جایگزینی، وضعیت رشد، اشتها و وضعیت پوستی کودک را زیر نظر داشته باشید و در صورت بروز علائم جدید یا تغییرات نگران‌کننده، مجدداً پزشک را درگیر کنید.}

^{۴. جبران مواد مغذی}

^{با توجه به حذف یا کاهش شیر گاو، باید به تأمین کلسیم و ویتامین D از سایر منابع (غذاهای گیاهی غنی، غنی‌سازی، مکمل در صورت نیاز) توجه شود.}
^{پروتئین گیاهی از منابعی مثل حبوبات، توفو و دیگر غلات می‌تواند به تأمین نیاز پروتئینی کمک کند.}

^{بخش پنجم: محدودیت‌ها و نکات احتیاطی}

^{چون هیچ گزینه‌ای کامل نیست، ضروری است محدودیت‌های جایگزین‌های گیاهی و خطرات احتمالی را نیز در نظر گرفت:}

^{تفاوت ترکیب تغذیه‌ای: برخی گزارش‌ها نشان داده‌اند که هیچ شیر گیاهی کاملاً معادلی برای شیر گاو از نظر تغذیه‌ای نیست، به‌ویژه اگر غنی‌سازی صورت نگرفته باشد. ایندیپندنت فارسی}
^{ریسک کمبود ریزمغذی: اگر شیر گیاهی فاقد غنی‌سازی باشد، ممکن است کودک دچار کمبود کلسیم، ویتامین D، یا برخی ویتامین‌های دیگر شود.}
^{حساسیت متقاطع: بعضی از کودکان ممکن است به سویا، آجیل (بادام، فندق)، یا سایر پایه‌های گیاهی شیر آلرژی داشته باشند؛ بنابراین، قبل از تغییر کامل، باید واکنش کودک به جایگزین گیاهی را زیر نظر گرفت. سلامت اول+1}
^{ملاحظات سنی: برخی منابع توصیه می‌کنند که شیر گیاهی (به خصوص جایگزین‌های فاقد لبنیات) را برای نوزادان زیر یک سال با احتیاط استفاده کنیم یا از شیر خشک بر پایه لبنیات / دارای پایه مناسب استفاده شود. مجله پیام جوان - Persian Magazine}
^{کنترل کیفیت: برندهای متفاوت شیر گیاهی، مقدار غنی‌سازی و ترکیب متفاوتی دارند — بنابراین انتخاب یک برند معتبر و مطالعه برچسب تغذیه‌ای بسیار مهم است.}

^{جمع‌بندی}

^{به طور خلاصه، مصرف شیر گاو در کودکان می‌تواند یکی از محرک‌های مهم آلرژی پوستی مثل درماتیت آتوپیک باشد. مطالعات نشان می‌دهند که درصد قابل توجهی از کودکان با AD به پروتئین‌های شیر گاو حساس هستند و این حساسیت می‌تواند شدت بیماری را افزایش دهد. تشخیص دقیق آلرژی شیر گاو از طریق آزمایش‌های IgE، چالش خوراکی و بررسی بالینی ضروری است.}

^{از سوی دیگر، مصرف محصولات حیوانی ممکن است بار ایمنی، التهابی و متابولیکی برای کودکان به همراه داشته باشد. به همین دلیل، منابع جایگزین گیاهی مثل شیر سویا، جو دوسر یا بادام می‌توانند گزینه‌ای منطقی برای کودکانی با حساسیت به شیر گاو و والدینی که به رژیم کملبنیاتی گرایش دارند، باشند. این جایگزین‌ها مزایایی مثل چربی سالم‌تر، امکان غنی‌سازی و کاهش تماس با پروتئین‌های آلرژی‌زای شیر گاو دارند.}

^{با این حال، هنگام استفاده از شیرهای گیاهی جایگزین، باید مراقب بود که ترکیب تغذیه‌ای کودک کامل بماند؛ انتخاب شیر غنی‌شده، مشاوره با پزشک یا متخصص تغذیه و پیگیری رشد و سلامت کودک، ضروری است. همچنین محدودیت‌هایی مانند حساسیت متقاطع یا تفاوت ترکیب مغذی باید در نظر گرفته شوند.}

^{در نهایت، تصمیم‌گیری درباره‌ی حذف شیر گاو و جایگزین کردن آن با گزینه گیاهی باید فردی، آگاهانه و با همکاری پزشک و متخصص تغذیه انجام شود تا هم نیازهای تغذیه‌ای کودک تأمین شود و هم علائم آلرژی بهبود یابد.}

^منابع

^{Suh J., Lee H., Lee J. H., Cho J., Yu J.-S., Kim J., Han Y., Ahn K., Lee S.-I. “Natural Course of Cow’s Milk Allergy in Children with Atopic Dermatitis.” Journal of Korean Medical Science, ۲۰۱۱. PMC}
^{The Role of Cow Milk Allergy in Increasing the Severity of Atopic Dermatitis, مطالعه روی ۱۱۹ کودک. PubMed}
^{Review: Natural course of cow’s‑milk allergy in childhood atopic eczema/dermatitis syndrome. PubMed}
^{Influence of Atopic Dermatitis on Cow’s Milk Allergy in Children: مطالعه طولی همراه با سنجش IgE. PubMed+1}
^{Sensitization patterns of cow’s milk and major components in young children with atopic dermatitis (مطالعه سنسیتیزاسیون به کازئین، ALA، BLG). PubMed}
^{Diagnostic accuracy of atopy patch test in children with cow’s milk allergy. BioMed Central}
^{Protocol of Goat Infant Formula Feeding and Eczema (GIraFFE) trial؛ مطالعه مقایسه‌ای شیر بز و گاو در بروز اگزما. PubMed}
^{USDA systematic review: تأثیر مصرف لبنیات مادر و آلرژی کودک. Nutrition Evidence Systematic Review}
^{مزایا و معایب جایگزین‌های شیر گیاهی – وب‌سایت FoodRegime. رژیم سلامتی}
^{شیر گیاهی به جای شیر گاو؛ بررسی مزایا و مخاطرات آن – بازتاب آنلاین. مگتو}
^{شیر سویا چیست؟ بررسی خواص و جایگزینی آن با شیر گاو. انبار پنیر}
^{آیا شیر سویا برای نوزادان و کودکان خردسال مفید است؟ مجله پیام جوان. مجله پیام جوان - Persian Magazine}
^{حقیقت‌هایی درباره شیر گیاهی: آیا شیر گیاهی از شیر گاو «بهتر» است؟ ایندیپندنت فارسی. ایندیپندنت فارسی}
^{حساسیت به پروتئین گاوی در نوزادان و نحوه‌ی جایگزینی شیر – وب‌سایت سلامتِ‌آوَّل. سلامت اول}