آیا رژیم وگان ضدسرطان است؟ بررسی علمی، مزایا، چالش‌ها و دیدگاه‌های معتبر

1404.09.16

Cinema Doost

بحث درباره اینکه آیا رژیم وگان می‌تواند نقش محافظتی در برابر سرطان داشته باشد، سال‌هاست که در محافل علمی، پزشکی و تغذیه‌ای مطرح است. از یک سو، جامعه علمی درباره نقش تغذیه در سلامت عمومی شواهد گسترده‌ای ارائه داده و از سوی دیگر، افزایش آمار بیماری‌های مزمن به‌ویژه سرطان، بسیاری از مردم را به سمت رژیم‌های مبتنی بر گیاه سوق داده است.
اما سؤال اصلی این است: آیا رژیم وگان ذاتاً ضدسرطان است؟ یا اینکه ماجرا پیچیده‌تر از یک پاسخ ساده "بله" یا "خیر" است؟

برای پاسخ دقیق، لازم است هم نقش غذاهای گیاهی و هم مضرات اثبات‌شده برخی محصولات حیوانی، و همچنین محدودیت‌ها و چالش‌های رژیم وگان را بشناسیم.

۱. رژیم وگان دقیقاً چیست و چرا با سرطان ارتباط پیدا کرده است؟

رژیم وگان یعنی حذف کامل محصولات حیوانی:

گوشت قرمز و سفید
ماهی
لبنیات
تخم‌مرغ
عسل
و هر محصول تولیدشده از حیوانات

افراد وگان فقط از منابع ۱۰۰٪ گیاهی تغذیه می‌کنند؛ چیزی که باعث می‌شود رژیم آن‌ها سرشار از:

فیبر
آنتی‌اکسیدان‌ها
مواد ضدالتهابی
ویتامین‌ها و مواد معدنی
فیتوکمیکال‌ها (مواد فعال گیاهی با خاصیت ضدسرطانی)
باشد.

از سوی دیگر، رژیم وگان فاقد چربی‌های اشباع، کلسترول و مواد سرطان‌زایی است که عمدتاً در گوشت‌های فراوری‌شده و لبنیات پرچرب یافت می‌شود.

۲. آیا رژیم وگان ضدسرطان است؟ شواهد علمی چه می‌گویند؟

۲.۱. ارتباط وگان بودن با کاهش احتمال ابتلا به سرطان روده بزرگ

بنا بر گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) و آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC)، گوشت‌های فراوری‌شده مانند سوسیس، کالباس و بیکن در گروه ۱ سرطان‌زا قرار دارند؛ همان گروهی که سیگار نیز در آن قرار دارد.

در مقابل، رژیم‌های مبتنی بر گیاه، به‌ویژه وگان، به‌دلیل مصرف بالای فیبر و آنتی‌اکسیدان‌ها، خطر سرطان روده بزرگ را کاهش می‌دهند.

۲.۲. کاهش التهاب، عامل کلیدی در پیشگیری از سرطان

التهاب مزمن زمینه‌ساز بسیاری از سرطان‌هاست.
غذاهای گیاهی شامل مقادیر قابل توجهی ترکیبات ضدالتهابی‌اند؛ از جمله:

فلاونوئیدها
کاروتنوئیدها
پلی‌فنول‌ها
مصرف روزانه این مواد می‌تواند سطح التهاب سیستمیک بدن را کاهش دهد.

۲.۳. تاثیر رژیم کم‌چرب گیاهی بر سرطان پستان

برخی مطالعات – ازجمله تحلیل‌های منتشرشده در نشریات پزشکی معتبر – نشان داده‌اند زنانی که مصرف چربی‌های اشباع حیوانی را کاهش و مصرف گیاهان را افزایش می‌دهند، احتمال ابتلا به سرطان پستان در آن‌ها کمتر است.
این اثر به‌ویژه در دوران پس از یائسگی مشهودتر گزارش شده است.

۲.۴. نقش وزن سالم

چاقی یکی از عوامل اصلی سرطان‌های:

پستان
روده بزرگ
کلیه
پانکراس
رحم
است.
رژیم‌های وگان معمولاً کم‌کالری‌تر و پرفیبرتر هستند و به حفظ وزن سالم کمک می‌کنند، که خود عاملی مهم در کاهش ریسک سرطان محسوب می‌شود.

۳. مضرات محصولات حیوانی و ارتباط آن‌ها با افزایش ریسک سرطان

۳.۱. گوشت فرآوری‌شده: سرطان‌زای قطعی

سازمان جهانی بهداشت این نوع گوشت‌ها را وارد گروه سرطان‌زاهای قطعی کرده است. دلایل عبارت‌اند از:

ایجاد نیتروزآمین‌ها در فرآیند دود دادن، نمک‌سود کردن و افزودن نگه‌دارنده‌ها
ایجاد ترکیبات سرطان‌زا هنگام سرخ کردن یا گریل کردن در حرارت بالا
التهاب‌زا بودن چربی‌های اشباع

۳.۲. گوشت قرمز: سرطان‌زا

گوشت قرمز در گروه 2A (احتمالاً سرطان‌زا) قرار گرفته است. مصرف آن می‌تواند خطر سرطان روده بزرگ و پانکراس را افزایش دهد.

۳.۳. لبنیات و ارتباط با سرطان‌های خاص

اگرچه لبنیات در برخی موارد مزایایی دارد، اما چند مطالعه نشان داده‌اند مصرف لبنیات ممکن است با افزایش خطر سرطان پروستات مرتبط باشد.
این ارتباط می‌تواند ناشی از:

هورمون‌های موجود در شیر
چربی‌های اشباع
عوامل رشد شبه‌انسولین (IGF-1)
باشد.

۳.۴. تخم‌مرغ و ترکیبات اکسیدشونده

تخم‌مرغ منبع کولین است که در بدن می‌تواند به ترکیبی به نام TMAO تبدیل شود. برخی پژوهش‌ها ارتباط TMAO با بیماری‌های قلبی و احتمالاً سرطان پروستات را نشان داده‌اند.

۴. مزایای منابع گیاهی و نقش آن‌ها در پیشگیری از سرطان

۴.۱. فیبر بالا: قهرمان گمشده

فیبر موجود در غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات و حبوبات:

حرکات روده را منظم می‌کند
باکتری‌های مفید روده را تغذیه می‌کند
ترکیبات ضدسرطان تولید می‌کند
به سم‌زدایی دستگاه گوارش کمک می‌کند

۴.۲. آنتی‌اکسیدان‌ها: محافظان سلولی

آنتی‌اکسیدان‌ها با مهار رادیکال‌های آزاد از جهش سلولی و تشکیل تومورها جلوگیری می‌کنند.
میوه‌ها و سبزیجات رنگی مانند:

بلوبری
انار
انگور سیاه
اسفناج
هویج
چغندر
سرشار از این مواد هستند.

۴.۳. غذاهای گیاهی و تقویت سیستم ایمنی

سیستم ایمنی قوی اولین سپر دفاعی بدن در برابر سلول‌های سرطانی است.
غذاهای گیاهی حاوی مقادیر قابل توجهی ویتامین C، ویتامین E، روی، سلنیوم و ترکیبات فعال گیاهی هستند که سیستم ایمنی را فعال‌تر و کارآمدتر می‌کنند.

۴.۴. گیاهان، ضدالتهاب طبیعی

زنجبیل، زردچوبه، سیر، پیاز، فلفل‌دلمه‌ای و بسیاری از سبزیجات برگ‌سبز حاوی ترکیبات ضدالتهابی هستند که از بروز التهاب مزمن و سرطان جلوگیری می‌کنند.

۵. آیا رژیم وگان بدون چالش است؟ نگاهی منصفانه و علمی

اگرچه رژیم وگان مزایای مهمی دارد، اما خالی از چالش نیست. مهم این است که این رژیم درست و متعادل اجرا شود.

۵.۱. کمبود احتمالی ویتامین B12

B12 تقریباً فقط در غذاهای حیوانی یافت می‌شود. بنابراین افراد وگان باید:

از مکمل‌ها
یا غذاهای غنی‌شده
استفاده کنند.

۵.۲. پروتئین کافی

برخی منابع گیاهی پروتئین کامل ندارند، اما با ترکیب مناسب (مثلاً برنج و لوبیا) می‌توان همه اسیدهای آمینه ضروری را تأمین کرد.

۵.۳. آهن و روی

آهن گیاهی جذب کمتری دارد. مصرف ویتامین C همراه غذاهای گیاهی جذب آهن را به‌شدت افزایش می‌دهد.

۵.۴. اسیدهای چرب امگا–۳

منابع گیاهی مانند دانه چیا، بذر کتان و گردو مفیدند، اما برخی افراد نیاز به مکمل جلبک دریایی دارند.

۶. آیا وگان شدن می‌تواند سرطان موجود را درمان کند؟

رژیم وگان درمان مستقیم سرطان نیست.
اما:

می‌تواند سطح انرژی بیماران را بالا ببرد
التهاب را کاهش دهد
وزن سالم را حفظ کند
به بهبود وضعیت عمومی کمک کند

پزشکان معمولاً رژیم‌های گیاهی پرفیبر و کم‌چرب را برای بیماران توصیه می‌کنند، اما درمان سرطان نیازمند روش‌های علمی مانند جراحی، شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی است.

۷. جمع‌بندی: پس آیا رژیم وگان ضدسرطان است؟

پاسخ کوتاه و دقیق: رژیم وگان ذاتاً ضدسرطان نیست، اما به‌طور قابل توجهی احتمال ابتلا به بسیاری از سرطان‌ها را کاهش می‌دهد.

به‌ویژه به این دلایل:

حذف گوشت‌های فرآوری‌شده و چربی‌های حیوانی
افزایش مصرف فیبر و آنتی‌اکسیدان
کاهش التهاب
حفظ وزن سالم
بهبود عملکرد باکتری‌های روده

بنابراین، یک رژیم وگان علمی، متعادل و برنامه‌ریزی‌شده می‌تواند یکی از قوی‌ترین ابزارهای غذایی برای پیشگیری از سرطان باشد.

منابع

World Health Organization. “Q&A on the carcinogenicity of the consumption of red meat and processed meat.” IARC/WHO Reports.
International Agency for Research on Cancer (IARC). Classification of carcinogens (Group 1 and Group 2A).
Barnard ND, et al. “Plant-Based Diets and Their Impact on Cancer Risk.” Nutrition Reviews.
American Institute for Cancer Research (AICR). “Foods That Fight Cancer” and diet recommendations.
Harvard T.H. Chan School of Public Health. “Red Meat and Cancer Risk.”
Ornish D. “Intensive Lifestyle Changes and Prostate Cancer.” Journal of Urology.
Physicians Committee for Responsible Medicine (PCRM). Plant-based diet cancer prevention guidelines.
National Cancer Institute (NCI). “Diet, Inflammation, and Cancer Risk.”