چرا وگان‌ها کمتر سرما می‌خورند؟ بررسی علمی تاثیر رژیم غذایی گیاهی بر سیستم ایمنی

1404.09.19

Cinema Doost

مقدمه
در سال‌های اخیر، بسیاری از کسانی که سبک زندگی «رژیم وگان» یا به عبارتی گیاه‌خواری محض را انتخاب کرده‌اند، ادعا می‌کنند که کمتر دچار سرماخوردگی یا بیماری‌های تنفسی می‌شوند. اما آیا این ادعا پشتوانه علمی دارد؟

ارتباط رژیم گیاهی/وگان با تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب

براساس پژوهشی که به‌صورت مروری بر مطالعات مختلف انجام شده، رژیم‌های گیاهی از جمله وگان ممکن است با کاهش برخی شاخص‌های التهابی در بدن ارتباط داشته باشند. پژوهش‌های مقایسه‌ای بین کسانی که گوشت و فراورده‌های حیوانی مصرف می‌کنند با کسانی که این مواد را حذف کرده‌اند نشان داده است که رژیم گیاهی می‌تواند باعث کاهش عوامل التهابی شود. Nature+1
علاوه بر این، رژیم وگان غالباً سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات، دانه‌ها و مغزها است — مواد غذایی که حاوی ویتامین‌ها، مواد معدنی، فیبر، آنتی‌اکسیدان‌ها و «فیتوشیمیایی»‌ها هستند. این ترکیبات می‌توانند عملکرد سیستم ایمنی را تقویت کرده، به سلول‌ها کمک کنند مقاومت بیشتری در برابر عوامل بیماری‌زا از خود نشان دهند. MDPI+1
نتایج یک مطالعه جدید (۲۰۲۴) نشان می‌دهد که وقتی افراد رژیم خود را در کوتاه‌مدت (دو هفته) به وگان تغییر می‌دهند، تغییرات مشهودی در سیستم ایمنی‌شان رخ می‌دهد. این تغییرات شامل تقویت «مصونیت ذاتی» (innate immunity) — یعنی همان دفاع اولیه بدن در برابر ویروس‌ها و میکروب‌ها — بود. National Institutes of Health (NIH)+1
همچنین طبق یک مطالعه بزرگ روی الگوهای تغذیه و ارتباط آن با بستری شدن به دلیل عفونت‌های تنفسی، کسانی که الگوی «رژیم غذایی گیاهی سالم» داشتند، کمتر دچار بستری به دلیل این عفونت‌ها شدند. MDPI

با توجه به این داده‌ها، منطقی است فرض کنیم وگان‌ها — به شرطی که رژیم‌شان «سالم» باشد (یعنی عمدتاً غذاهای کامل گیاهی استفاده کنند، نه فراورده‌های خیلی فرآوری‌شده) — ممکن است سیستم ایمنی قوی‌تر و التهاب کمتر داشته باشند، و بنابراین احتمال سرماخوردگی یا عفونت تنفسی در آن‌ها تا حدی کاهش یابد.

چرا مصرف محصولات حیوانی مشکل‌ساز است؟

برای درک بهتر اینکه چرا حذف مواد حیوانی می‌تواند مفید باشد، باید به معایب احتمالی مصرف گوشت و فراورده‌های حیوانی نگاه کنیم:

مصرف گوشت قرمز و فراوری‌شده، چربی اشباع، کلسترول و گوشت فرآوری‌شده — عواملی که با بیماری‌های قلبی–عروقی، دیابت، فشار خون و دیگر مشکلات متابولیکی ارتباط دارند. مطالعات نشان داده‌اند که جایگزینی محصولات حیوانی با گیاهی می‌تواند فشار خون، کلسترول خون، قند خون و التهاب را کاهش دهد. ScienceDirect+2MDPI+2
علاوه بر این، تولید و مصرف گوشت و فراورده‌های حیوانی فشار زیادی بر محیط زیست دارد (هرچند این جنبه بیشتر زیست‌محیطی است تا سلامتی فردی). SpringerLink+1
برخی موافقان رژیم وگان می‌گویند که گوشت پخته یا فرآوری‌شده می‌تواند ترکیبات مضری ایجاد کند — مثل مواد سرطانی‌زا (کارسینوژن) یا ژنوتوکسیک — مخصوصاً اگر گوشت به شدت حرارت داده شود. go-vegan.ir+1
نیز ممکن است مصرف فراورده‌های حیوانی باعث بروز پاسخ‌های التهابی یا واکنش‌های سیستم ایمنی شود، که در طولانی‌مدت احتمال بیماری‌های مزمن را افزایش می‌دهد. go-vegan.ir+1

به عبارت دیگر، رژیم‌های مبتنی بر محصولات حیوانی ممکن است در درازمدت سیستم ایمنی را تحت فشار بگذارند یا با افزایش التهاب، زمینه‌ساز بیماری‌ها شوند.

مزایای منابع گیاهی و رژیم وگان

رژیم وگان — وقتی با دانش و تنوع غذایی همراه باشد — می‌تواند فواید زیر را برای بدن داشته باشد:

مصرف بیشتر ویتامین‌ها، معدنی‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها
میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات، دانه‌ها و غلات کامل مملو از ویتامین C، ویتامین A، ویتامین‌های گروه B، فیبر، منیزیم، پتاسیم و فیتوشیمیایی‌ها هستند که همه برای تقویت سیستم ایمنی، سلامت سلولی، و مقابله با رادیکال‌های آزاد مفیدند. MDPI+2MDPI+2
کاهش چربی اشباع، کلسترول و کالری‌های مضر
این کاهش می‌تواند به کنترل وزن، کاهش چربی خون، فشار خون پایین‌تر و کاهش خطر بیماری‌های قلبی–عروقی کمک کند. ScienceDirect+2SpringerLink+2
تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب
همان طور که گفتیم، رژیم گیاهی می‌تواند پاسخ ایمنی ذاتی را تقویت کند و التهاب مزمن را کاهش دهد—که این دو عامل نقش مهمی در پیشگیری از عفونت‌ها و بیماری‌های مزمن دارند. National Institutes of Health (NIH)+2Prevention+2
کاهش خطر برخی از بیماری‌های مزمن
طبق مرور سیستماتیک وگان‌ها، رژیم وگان با کاهش وزن، کاهش سطح آپولیپوپروتئین B (ApoB – فاکتوری در چربی خون) و کاهش خطر ابتلا به سرطان در برخی مطالعات ارتباط دارد. PubMed+1
بهبود سلامت قلب و متابولیسم
کاهش فشار خون، کلسترول و سطح قند، همچنین کاهش التهاب، می‌تواند به کاهش خطر بیماری قلبی، دیابت نوع ۲ و سایر اختلالات متابولیک منجر شود. ScienceDirect+1

در نتیجه، اگر رژیم وگان به‌درستی برنامه‌ریزی شود (گنجاندن تنوع سبزیجات، میوه، غلات کامل، حبوبات، دانه‌ها و مغزها)، می‌تواند نقش مهمی در تقویت سلامت عمومی، سیستم ایمنی، کاهش التهاب و محافظت در برابر بیماری‌ها ایفا کند.

آیا دلایل علمی وجود دارد که وگان‌ها کمتر سرما می‌خورند؟

با توجه به شواهد بالا، بله — چند احتمال علمی وجود دارد:

رژیم وگان ممکن است التهاب سیستمیک بدن را کاهش دهد و سیستم ایمنی ذاتی را تقویت کند، که می‌تواند مقاومت در برابر ویروس‌ها و پاتوژن‌ها را افزایش دهد.
وگان‌ها به‌طور معمول فیبر، آنتی‌اکسیدان و ویتامین‌های مورد نیاز برای سلامت ایمنی را بیشتر دریافت می‌کنند، و در مقابل چربی و کلسترول مضر کمتری مصرف می‌کنند — این ترکیب می‌تواند حافظ سلامت باشد.
مطالعات مشاهده‌ای نشان داده‌اند که بین الگوهای تغذیه گیاهی سالم و کاهش بستری شدن به دلیل عفونت تنفسی ارتباط وجود دارد. این یعنی احتمال کاهش شدت یا خطر ابتلا به عفونت‌های تنفسی در کسانی که گیاه‌خواری با کیفیت دارند، بیشتر است.

البته لازم است تأکید شود که «کمتر سرماخوردن» به معنای «هیچ وقت بیمار نشدن» نیست؛ بنابراین ادعای قطعی در این زمینه نیازمند پژوهش‌های طولانی‌مدت، با نمونه بزرگ و کنترل‌شده است. برخی مطالعات نیز تفاوت معنادار بین وگان‌ها و گیاه‌خواران معمولی نشان نداده‌اند. Nature+1

مشکلات و چالش‌های رژیم وگان

رژیم وگان — مانند هر رژیم دیگری — اگر بدون برنامه و دانش باشد، می‌تواند معایبی داشته باشد:

کمبود برخی مواد مغذی مهم: برخی ریزمغذی‌ها مانند ویتامین B12، ویتامین D، ید، زینک، آهن، سلنیوم، اسیدهای چرب امگا-۳ با زنجیره بلند (مثل EPA و DHA) در رژیم‌های گیاهی خالص کمتر یافت می‌شوند. MDPI+2ScienceDirect+2
ریسک پوکی استخوان یا شکستگی: برخی مرورها نشان داده‌اند که وگان‌ها نسبت به گیاه‌خواران یا افراد گوشت‌خوار، خطر شکستگی استخوان یا پوکی استخوان ممکن است بالاتر باشد (اگر رژیم متعادل نباشد). PubMed+1
تکیه بر غذاهای فوق‌فراوری شده: در دنیای امروز، بسیاری از جایگزین‌های «گیاهی» مانند برگر گیاهی، سوسیس گیاهی، تنقلات بسته‌بندی‌شده و… در دسته غذاهای فوق‌فراوری شده قرار می‌گیرند؛ مصرف زیاد این نوع غذاها ممکن است اثرات منفی روی سلامتی بگذارد. euronews+1
نیاز به برنامه‌ریزی دقیق: برای تأمین پروتئین کامل، ریزمغذی‌ها و حفظ تنوع غذایی، لازم است وگان‌ها دانش کافی داشته باشند یا تحت نظر متخصص تغذیه باشند، در غیر این صورت ممکن است با کمبود مواجه شوند. ScienceDirect+1

جمع‌بندی

اگر رژیم وگان با دقت و تنوع غذایی دنبال شود، شواهد علمی نسبتاً خوبی وجود دارد که نشان می‌دهد این سبک تغذیه می‌تواند با تقویت سیستم ایمنی، کاهش التهاب، و تأمین موادی مانند ویتامین‌ها و فیبر، به کاهش احتمال بیماری‌های تنفسی — مثل سرماخوردگی — کمک کند. رژیم گیاهی سالم همچنین ممکن است خطر بیماری‌های مزمن مانند بیماری قلبی، فشار خون، دیابت یا حتی برخی سرطان‌ها را کاهش دهد.

اما وگان بودن الزاماً تضمینی برای سلامتی نیست: اگر رژیم بدون برنامه باشد — یا با غذاهای زیاد فرآوری‌شده همراه باشد — ممکن است کمبودهای جدی در مواد مغذی مهم به وجود بیاید و مشکلاتی مانند پوکی استخوان یا ضعف سیستم ایمنی ایجاد شود.

به همین دلیل، اگر کسی بخواهد وگان شود، توصیه می‌شود این کار را با آگاهی، تنوع غذایی زیاد و در صورت امکان تحت نظر متخصص تغذیه انجام دهد — و نه صرفاً تقلید از مد یا شعار.

برخی دلایل احتمالی «چرا وگان‌ها کمتر سرما می‌خورند»

دریافت بالاتر ویتامین‌ها، مواد مغذی و آنتی‌اکسیدان‌ها از گیاهان.
کاهش التهاب مزمن و چربی خون با حذف چربی اشباع و گوشت فراوری‌شده.
تقویت سیستم ایمنی ذاتی بدن (اولیه) برای مقابله با عوامل عفونی.
حفظ وزن سالم‌تر و کاهش بار متابولیک بدن.
سبک زندگی غالباً سالم‌تر (افراد وگان تمایل بیشتری به ورزش، خواب خوب، مصرف کمتر الکل و دخانیات دارند — اگرچه این مورد به سبک زندگی فردی بستگی دارد).

نتیجه‌گیری

رژیم وگان — اگر با آگاهی و تنوع غذایی انجام شود — می‌تواند گزینه‌ای منطقی برای کسانی باشد که می‌خواهند هم سلامتی خود را تقویت کنند و هم تأثیر منفی بر محیط زیست را کاهش دهند. در عین حال نباید آن را «داروی جادویی» دانست؛ وگان هم نیاز به برنامه‌ریزی، دانش و رعایت تعادل دارد.

اگر بخواهم توصیه مشخص بدهم: اگر تصمیم دارید وگان شوید، از غذاهای کامل گیاهی (میوه، سبزی، حبوبات، غلات کامل، دانه‌ها، مغزها) استفاده کنید، غذاهای فوق‌فرآوری‌شده را محدود کنید، و وضعیت ریزمغذی‌ها (ویتامین B12، D، آهن، زینک و غیره) را زیر نظر داشته باشید — شاید با آزمایش خون و مشورت با متخصص.

منابع

Systematic review and meta-analysis of the associations of vegan and vegetarian diets with inflammatory biomarkers. Nature
Switching to vegan or ketogenic diet rapidly impacts immune system — مطالعه مؤسسه ملی سلامت آمریکا (NIH) ۲۰۲۴. National Institutes of Health (NIH)+1
Plant‑based diets and risk of hospitalization with respiratory infection: Results from the ARIC Study. MDPI
Evidence of a vegan diet for health benefits and risks — مرور نظام‌مند وگان در مطالعات بلندمدت. PubMed+2ScienceDirect+2
چرا رژیم غذایی وگان و گیاهخواری برای سلامتی انسان مضر شده است؟ (نگاهی انتقادی به غذاهای فوق‌فرآوری‌شده) euronews+1