گوشت گوسفند و دیابت نوع ۲: بررسی علمی ارتباط مصرف گوشت قرمز با ریسک متابولیک و جایگزین‌های گیاهی

1404.08.29

Cinema Doost

^مقدمه

^{در سال‌های اخیر، شیوه زندگی و الگوی تغذیه‌ای بسیاری از ما به‌گونه‌ای تغییر کرده است که مصرف گوشت قرمز، از جمله گوشت گوسفند، بخش جدایی‌ناپذیری از وعده غذایی‌مان شده است. گوسفند یکی از منابع سنتی گوشت قرمز در بسیاری از فرهنگ‌هاست، و طعم لذیذ آن باعث شده که در جشن‌ها، مهمانی‌ها و غذاهای خاص مورد استفاده قرار گیرد. اما آیا این مصرف پررنگ، بی‌ضرر است؟ آیا می‌تواند بر متابولیسم قند خون و خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ تأثیر داشته باشد؟}

^{مطالعات علمی جدید نشان می‌دهند که مصرف گوشت قرمز، اعم از گوشت گاو، گوسفند و دیگر منابع مشابه، ممکن است خطر دیابت نوع ۲ را افزایش دهد. در این مقاله، من ابتدا به شواهد علمی درباره‌ی ارتباط بین مصرف گوشت قرمز (به ویژه گوسفند) و دیابت نوع ۲ می‌پردازم، سپس مکانیسم‌های احتمالی را بررسی می‌کنم، و در نهایت مضرات مصرف محصولات حیوانی و مزایای جایگزینی آن‌ها با منابع گیاهی را بیان می‌کنم.}

^{مصرف گوشت گوسفند و ارتباط آن با دیابت نوع ۲: شواهد علمی}

^{مطالعات مشاهده‌ای و اپیدمیولوژیک}

^{یکی از جدیدترین مطالعات مهم در این زمینه تحقیق پژوهشگران دانشگاه هاروارد است که در American Journal of Clinical Nutrition منتشر شد. این مطالعه روی حدود ۲۱۶٬۶۹۵ نفر انجام شد (از شرکت‌کنندگان در مطالعات Nurses’ Health Study و Health Professionals Follow-up Study) و از پرسشنامه‌های فراوانی تغذیه‌ای (۲–۴ سال یک‌بار) استفاده کرد. آن‌ها دریافتند که افراد با بیشترین مصرف گوشت قرمز (شامل گوشت گوسفند) نسبت به افرادی که کمترین مصرف را دارند، ۶۲٪ خطر بیشتری برای مبتلا شدن به دیابت نوع ۲ دارند. Harvard Chan School of Public Health+2ScienceDaily+2}

^{علاوه بر این، آن‌ها بررسی کردند چه اتفاقی می‌افتد اگر یک وعده در روز گوشت قرمز را با منابع دیگر پروتئینی جایگزین کنیم. نتایج شگفت‌انگیز بود: جایگزینی یک وعده گوشت قرمز با مغزها (آجیل) یا حبوبات (مانند لوبیا یا عدس) با کاهش چشمگیر خطر دیابت همراه بود—حدود ۳۰٪ کاهش خطر برای آجیل و حبوبات. ScienceDaily}

^{مطالعه‌ای بزرگ‌تر نیز توسط تیمی از دانشگاه کمبریج انجام شد که داده‌های تقریبا ۱.۹۷ میلیون نفر را از ۳۱ گروه مطالعه در ۲۰ کشور بررسی کرد. آن‌ها دریافتند که مصرف روزانه ۵۰ گرم گوشت فرآوری‌شده (مثلاً ژامبون یا سوسیس) با ۱۵٪ افزایش خطر دیابت نوع ۲ طی ۱۰ سال آینده همراه است، و مصرف ۱۰۰ گرم گوشت قرمز (مثل استیک کوچک یا گوشت گوسفند تازه) هم با ۱۰٪ افزایش خطر همراه بود. ScienceDaily+1}

^{این نتایج از مطالعات مشاهده‌ای نشان می‌دهد که بین مصرف گوشت قرمز (از جمله گوسفند) و دیابت نوع ۲ ارتباطی وجود دارد که نباید آن را نادیده گرفت.}

^{مکانیسم‌های احتمالی: چرا گوشت گوسفند ممکن است دیابت نوع ۲ را تشدید کند؟}

^{برای درک بهتر این ارتباط، مهم است بفهمیم چه مکانیسم‌های زیستی ممکن است نقش ایفا کنند. در ادامه، چند مسیر مهم را بررسی می‌کنم:}

^{۱. آهن هم (Heme Iron)}

^{گوشت قرمز، از جمله گوشت گوسفند، منبع غنی آهن هم (heme iron) است. آهن هم در مقایسه با آهن غیرهم (غیر حیوانی) خیلی بیشتر در بدن جذب می‌شود، اما مصرف آن می‌تواند اثرات منفی داشته باشد. تحقیقات نشان داده‌اند که آهن هم ممکن است با استرس اکسیداتیو و التهاب همراه باشد — دو پدیده‌ای که در بروز و پیشرفت دیابت نوع ۲ نقش دارند. در یک مطالعه، بین مصرف آهن هم و نشانگرهای نامطلوب متابولیکی، مانند مقاومت به انسولین و التهاب، ارتباط مثبت یافت شده است. Reddit}

^{۲. چربی‌های اشباع}

^{گوشت گوسفند به‌ویژه در بخش‌هایی که چربی زیادی دارند، چربی‌های اشباع دارد. مصرف چربی اشباع می‌تواند منجر به افزایش چربی در بافت‌های بدن، التهاب مزمن و مقاومت انسولینی شود. این فرآیندها، به خصوص وقتی همراه با رژیم پرگوشت باشد، می‌تواند ریسک دیابت را بالا ببرد.}

^{۳. ترکیبات فرآوری‌شده (در صورت وجود گوشت فرآوری‌شده)}

^{اگر گوشت گوسفند به شکل فرآوری‌شده (مثلاً سوسیس گوسفندی، کالباس بره‌گوشت) مصرف شود، ممکن است نیتریت‌ها و نیترات‌ها در آن حضور داشته باشند که در بدن ترکیبات مضری ایجاد می‌کنند و التهاب را تشدید می‌نمایند. این ترکیبات باعث استرس اکسیداتیو می‌شوند و ممکن است عملکرد انسولین را مختل کنند.}

^{۴. متابولیسم پروتئین حیوانی و انسولین}

^{رژیم‌های غنی از پروتئین حیوانی ممکن است باعث تغییر در ترشح و حساسیت به انسولین شوند. چربی زیاد، ترکیب‌های فرآوری‌شده و محصولات نهایی متابولیسم پروتئین می‌توانند واکنش التهابی در سطح سلولی و بافتی ایجاد کنند که در نهایت موجب اختلال در تنظیم قند خون شود.}

^{۵. تأثیر بر میکروبیوم روده}

^{مصرف گوشت قرمز و پایین بودن فیبر در رژیم غذایی حیوان‌محور می‌تواند ترکیب میکروبی روده را به نفع باکتری‌های مضر تغییر دهد. میکروبیوم ناسالم می‌تواند باعث التهابات سیستمیک شود، که خود ریسک دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد.}

^{مضرات مصرف محصولات حیوانی}

^{علاوه بر ارتباط احتمالی با دیابت نوع ۲، مصرف زیاد محصولات حیوانی (گوشت، لبنیات، فرآورده‌های حیوانی) مضرات دیگری نیز دارد که هم سلامت فرد و هم جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد:}

^{بیماری‌های قلبی‑عروقی}
^{مصرف چربی اشباع و کلسترول حیوانی می‌تواند به تجمع پلاک در رگ‌ها، افزایش فشار خون و بیماری قلبی منجر شود.}
^سرطان
^{برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف گوشت فرآوری‌شده و حتی گوشت قرمز غیر فرآوری‌شده می‌تواند با افزایش خطر برخی سرطان‌ها، به‌ویژه سرطان روده بزرگ، مرتبط باشد (مطالعه‌های سازمان جهانی بهداشت و دیگر مراکز بهداشتی این موضوع را مطرح کرده‌اند).}
^{آلودگی محیط زیست}
^{صنعت دام‌پروری یکی از منابع بزرگ گازهای گلخانه‌ای، مصرف آب زیاد و آلودگی خاک است. مصرف گوشت حیوانی فشار بیشتری بر منابع طبیعی وارد می‌کند که پیامدهایی زیست‌محیطی دارد و به نوبه خود بار روانی (احساس گناه اخلاقی یا نگرانی زیست‌محیطی) را بر فرد وارد می‌کند.}
^{هزینه‌های اقتصادی و منابع}
^{دام‌پروری به منابع زیادی مانند زمین، آب و خوراک نیاز دارد. در مقیاس بزرگ، مصرف محصولات حیوانی می‌تواند باعث نابرابری در دسترسی به منابع غذایی شود.}
^{آلودگی با میکروارگانیسم‌ها}
^{گوشت خام ممکن است حامل باکتری‌ها، ویروس‌ها یا انگل‌ها باشد. اگر به درستی پخته نشود یا نگهداری ناصحیح شود، ریسک عفونت‌های غذایی افزایش می‌یابد.}

^{مزایای جایگزینی با منابع گیاهی (پروتئین گیاهی و دیگر غذاهای گیاهی)}

^{اگر کاهش مصرف گوشت گوسفند و دیگر محصولات حیوانی را در نظر بگیریم، جایگزین‌های گیاهی می‌توانند مزایای بسیار زیادی برای سلامتی داشته باشند:}

^{کاهش ریسک دیابت نوع ۲}
^{همان‌طور که در مطالعه هاروارد دیده شد، جایگزینی یک وعده گوشت قرمز با حبوبات یا مغزها تا ۳۰٪ خطر دیابت نوع ۲ را کاهش می‌دهد. ScienceDaily}
^{کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو}
^{غذاهای گیاهی معمولاً سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها، فلاونوئیدها و فیبر هستند که می‌توانند التهاب مزمن را کاهش دهند و فرایندهای اکسیداتیو را تعدیل کنند.}
^{بهبود میکروبیوم روده}
^{فیبر موجود در غلات کامل، سبزیجات، میوه‌ها و حبوبات به عنوان غذا برای باکتری‌های مفید روده عمل می‌کند. این باعث رشد باکتری‌های مفید می‌شود که اسیدهای چرب کوتاه‌زنجیره تولید می‌نمایند و به سلامت متابولیک و تنظیم قند خون کمک می‌کنند.}
^{کاهش خطر بیماری‌های قلبی}
^{رژیم‌های گیاهی (گیاه‌پایه) عموماً چربی اشباع کمتری دارند و چربی‌های مفید (مثل چربی‌های غیراشباع) بیشتری دارند. این ترکیب، ریسک کلسترول بالا، فشار خون و بیماری قلبی را کاهش می‌دهد.}
^{کاهش بار محیط‌زیستی}
^{تولید پروتئین از منابع گیاهی به‌طور کلی تأثیر کربنی کمتری نسبت به دام‌پروری دارد، و مصرف گیاهی باعث صرفه‌جویی در زمین، آب و انرژی می‌شود.}
^{تأمین ریزمغذی‌ها به شکلی پایدار و متوازن}
^{منابع گیاهی نظیر عدس، نخود، لوبیا، سویا، توفو، مغزها (گردو، بادام، فندق)، دانه‌ها (کینوا، چیا، کتان) پروتئین با کیفیت بالا و دیگر ریزمغذی‌ها مانند منیزیم، پتاسیم، ویتامین‌های گروه B و فیبر را تأمین می‌کنند.}
^{بهبود خلق‌وخو و سلامت روان}
^{رژیم‌های گیاهی ممکن است از طریق کاهش التهاب و بهبود میکروبیوم روده تأثیر مثبت بر خلق‌وخو داشته باشند؛ همچنین احساس هم‌خوانی اخلاقی با ارزش‌های زیست‌محیطی یا حقوق حیوانات می‌تواند رضایت روانی فرد را افزایش دهد.}

^{پیشنهاداتی برای کاهش مصرف گوشت گوسفند و حرکت به سمت رژیم سالم‌تر}

^{برای کسانی که نگران اثرات مصرف گوشت گوسفند بر دیابت نوع ۲ و سلامت کلی هستند، چند راهکار عملی وجود دارد:}

^{کاهش تدریجی}
^{به‌جای حذف ناگهانی، می‌توانید اول مصرف گوشت گوسفند را کاهش دهید (مثلاً از ۳ وعده در هفته به ۱–۲ وعده برسید)، و به مرور سهم منابع گیاهی را بیشتر کنید.}
^{جایگزینی هوشمندانه}
^{در وعده‌هایی که قبلاً گوشت گوسفند استفاده می‌کردید، می‌توانید از حبوبات پخته، عدس، لوبیا، سویا یا توفو به‌عنوان جایگزین پروتئینی استفاده کنید.}
^{ترکیب غذاها}
^{اگر دوست دارید طعم گوشت را حفظ کنید، می‌توانید به ترکیب گیاهی-حیوانی فکر کنید: مثلاً مقدار کمی گوشت گوسفند + مقدار زیادی سبزیجات + لوبیا در یک خورش یا کاسرول. این کار باعث می‌شود مصرف کلی گوشت پایین‌تر باشد ولی احساس رضایت نیز حفظ شود.}
^{بهینه‌سازی پخت‌وپز}
^{اگر گوشت مصرف می‌کنید، بهتر است روش پخت سالم‌تر انتخاب شود: گریل کردن، پخت در فر با دمای نه‌چندان بالا، استفاده از گیاهان معطر به‌جای نمک زیاد، و حذف چربی‌های قابل‌مشاهده قبل از پخت.}
^{آزمایش و بررسی وضعیت سلامتی}
^{افرادی که سابقه خانوادگی دیابت نوع ۲ دارند یا علائم مقاومت انسولینی دارند (مثلاً شاخص توده بدنی بالا، چربی شکمی)، می‌توانند سطح قند خون، هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c) و نشانگرهای التهابی را به‌صورت دوره‌ای کنترل کنند تا اثرات رژیم غذایی‌شان را ارزیابی نمایند.}

^{جمع‌بندی}

^{مصرف گوشت گوسفند، به‌عنوان یکی از اجزای رژیم گوشت قرمز، می‌تواند با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ همراه باشد، بر اساس مطالعات مشاهده‌ای بزرگ مانند آنچه دانشگاه هاروارد انجام داده است. مکانیسم‌هایی مانند مصرف آهن هم، چربی اشباع و تغییرات میکروبیوم روده ممکن است این ارتباط را توجیه کنند. البته، شواهدی نیز وجود دارد که تأثیر گوشت قرمز بر متابولیسم قند را کاملاً قاطع نمی‌داند، مانند مطالعات کارآزمایی کنترل‌شده یا تحلیل‌های ژنتیکی.}

^{اما حتی اگر ارتباط علّی کامل اثبات نشده باشد، مضرات محصولات حیوانی — از جمله ریسک بیماری‌های قلبی، سرطان، بار زیست‌محیطی — دلیل خوبی برای توجه به کاهش مصرف آن‌ها است. از سوی دیگر، جایگزینی با منابع گیاهی (حبوبات، مغزها، دانه‌ها، سبزیجات) نه تنها می‌تواند ریسک دیابت را کاهش دهد، بلکه به سلامت عمومی، سلامت قلبی و پایدارسازی زیست‌محیطی کمک می‌کند.}

^منابع

^{Harvard T.H. Chan School of Public Health. Red meat consumption associated with increased type 2 diabetes risk. ۱۹ اکتبر ۲۰۲۳. Harvard Chan School of Public Health+1}
^{ScienceDaily. Red meat consumption associated with increased type 2 diabetes risk. ScienceDaily}
^{University of Cambridge. Red and processed meat consumption associated with higher type 2 diabetes risk. University of Cambridge+1}
^{PubMed. Red meat consumption and risk factors for type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. PubMed}
^{European Journal of Preventive Cardiology / Oxford Academic. Relationship between processed meat, red meat, and risk of cardiovascular disease and Type 2 diabetes: a Mendelian randomization study. OUP Academic}
^{PubMed. Meat consumption and the risk of type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis of cohort studies. PubMed}
^{PubMed. Red meat consumption is associated with the risk of type 2 diabetes in men but not in women: a Japan Public Health Center-based Prospective Study. PubMed}
^{AJMC (American Journal of Managed Care). High Red Meat Consumption Linked to Increased Diabetes Risk. AJMC}
^{آکادمیا / ArXiv. Evaluation of a meta-analysis of the association between red and processed meat and selected human health effects. arXiv}
^{Reddit / انجمن علمی‑تغذیه. لینک بحث مربوط به هم‌آهنگی بین آهن هم و خطر دیابت. Reddit}