گیاه‌خواری: انتخابی سالم و اقتصادی یا صرفه‌جویی یا هزینه؟

1404.08.22

Cinema Doost

^{یکی از پرسش‌هایی که بسیاری از افراد هنگام انتخاب رژیم گیاهی با آن مواجه می‌شوند، این است: «آیا گیاه‌خواری گران‌تر از رژیم گوشت‌دار است؟» در این مقاله، تلاش می‌کنیم به این پرسش با نگاهی دقیق و مستند پاسخ دهیم: ابتدا وضعیت هزینه‌های غذایی در رژیم‌های مختلف را بررسی می‌کنیم، سپس به «مضرات مصرف محصولات حیوانی» از منظر هزینه‌ی سلامت و اقتصادی می‌پردازیم، و در نهایت «مزایای منابع جایگزین گیاهی» را از دو جنبه اقتصادی و تغذیه‌ای مرور خواهیم کرد. همه مطالب با ذکر منبع آمده‌اند و سعی شده به زبان انسانی و خواندنی نوشته شود.}

^{وضعیت هزینه‌ای رژیم گیاهی در مقایسه با رژیم گوشت‌دار}

^{بسیاری گمان می‌کنند که چون در رژیم گیاهی ممکن است محصولات جایگزین مانند «گوشت گیاهی»، «شیر گیاهی»، «پنیر گیاهی» یا «غذاهای آماده گیاهی» وجود دارد، پس گیاه‌خواری الزاماً گران‌تر است. اما شواهد پژوهشی نشان می‌دهند که این تصور غالباً درست نیست و در بسیاری از موقعیت‌ها، گیاه‌خواری می‌تواند مقرون‌به‌صرفه‌تر باشد.}

^{شواهد پژوهشی}

^{پژوهشی از University of Oxford نشان داد که در کشورهای با درآمد بالا، رژیم کاملاً گیاه‌خواری (وگان) می‌تواند تا حدود ۲۱ تا ۳۴ درصد هزینه‌های غذا را نسبت به رژیم فعلی کاهش دهد. veganeasy.org+2PMC+2}
^{مطالعه دیگری نشان داد که میانگین هزینه روزانه رژیم‌های متفاوت در سال ۲۰۱۷ حدود 5.7 دلار به ازای هر نفر در روز بوده است، و در کشورهای با درآمد بالا، سهم گوشت در هزینه‌های غذایی قابل توجه است (در حدود ۳۲ تا ۳۴ درصد)؛ بنابراین کاهش مصرف گوشت می‌تواند تغییرات مالی قابل ملاحظه‌ای به همراه داشته باشد. PMC+1}
^{در یک مطالعه با کودکان و نوجوانان در آلمان (VeChi Youth Study) دیده شد که هزینه انرژی تطبیق‌شده برای رژیم گیاه‌خواری (Vegetarian) حدود 2.52 یورو به ازای هر ۱۰۰۰ کیلوکالری بوده، در حالی که رژیم گیاه‌خواری مطلق (Vegan) حدود 2.98 یورو و رژیم گوشت‌دار (Omnivore) حدود 2.83 یورو بوده است؛ یعنی گیاه‌خواری مطلق کمی گران‌تر از گیاه‌خواری «نه کاملاً گوشت‌دار» بوده، اما نه به شکلی که اختلاف فاحش باشد. PubMed}
^{همچنین، یک بررسی نشان داد که در بریتانیا، یک وعده اصلی گیاهی حدود ۴۰ ٪ ارزان‌تر از وعده مشابه گوشت‌دار بوده است (مثلاً £1.06 در مقابل £1.77 برای هر نفر). Veganuary}
^{پژوهشی دیگر نیز نتایج مشابهی داشت: در محیط دانشگاهی بریتانیا، وعده‌های صرفاً گیاهی به‌طور متوسط حدود ۳۰٪ ارزان‌تر از وعده‌های گوشت‌دار بودند. Bryant Research}

^تحلیل

^{از این داده‌ها می‌توان چند نتیجه عملی گرفت:}

^{رژیم گیاهی الزاماً گران‌تر نیست؛ در بسیاری از شرایط، حتی ارزان‌تر از رژیم گوشت‌دار است.}
^{اگر فرد به سمت مصرف بیشتر غذاهای پایه گیاهی (حبوبات، غلات کامل، سبزیجات، میوه‌ها) برود و مصرف گوشت و فرآورده‌های حیوانی را کاهش دهد، امکان صرفه‌جویی مالی وجود دارد.}
^{با این حال، اگر فرد به مصرف زیاد «جایگزین‌های تجاری گیاهی فرآوری‌شده» یا محصولات گران‌قیمت گیاهی روی آورد، ممکن است هزینه‌ها افزایش یابد. بنابراین، چگونگی انتخاب غذاها مهم است.}

^{پس پاسخ سؤال «آیا گیاه‌خواری گران است؟» این است: نه لزوماً — با انتخاب صحیح و برنامه‌ریزی مناسب، گیاه‌خواری می‌تواند همان یا حتی پایین‌تر از رژیم گوشت‌دار هزینه داشته باشد.}

^{مضرات مصرف محصولات حیوانی از منظر اقتصادی و سلامت}

^{حال بیاییم نگاهی بیندازیم به هزینه‌های پنهان و آشکار مصرف بالای محصولات حیوانی، به‌ویژه از منظر سلامت و اقتصادی.}

^{۱. هزینه‌های سلامت و درمان}

^{مصرف گوشت قرمز و فرآوری‌شده با بیماری‌هایی چون بیماری‌های قلبی–عروقی، دیابت نوع ۲، سرطان روده بزرگ و … مرتبط شده است. برای مثال، مطالعه‌ای در تایوان نشان داد که الگوی غذایی گیاه‌خواری با هزینه‌های پزشکی کمتر (کل و سرپایی) نسبت به الگوی گوشت‌دار همراه بوده است. MDPI}
^{از سوی دیگر، تخمین زده شده است که هزینه‌های ناشی از مصرف گوشت برای سلامت عمومی و اقتصادی بسیار بالا است. Zero Carbon Analytics+1}
^{به این ترتیب، اگرچه قیمت اقلام غذایی حیوانی ممکن است در سطح خرید بالا یا پایین باشد، اما هزینه‌هایی که در قالب مراقبت‌های پزشکی، بیماری‌های ناشی از رژیم غذایی، و کاهش کیفیت زندگی به وجود می‌آید، بسیار چشمگیر است.}

^{۲. هزینه‌های محیطی و اجتماعی}

^{بخش بزرگی از هزینه‌های تولید گوشت (مثلاً آنتن‌های گازهای گلخانه‌ای، مصرف آب و خاک، آلودگی محیطی) به جامعه منتقل می‌شود و این به نوعی «هزینه پنهان» برای مصرف‌کننده است. برای مثال، گزارش‌هایی نشان می‌دهند تولید گوشت فرآوری‌شده در برخی کشورها هزینه‌ای چندین برابر بیشتر از حبوبات برای جامعه داشته است. Zero Carbon Analytics}
^{بنابراین، مصرف محصولات حیوانی، اگرچه ممکن است در کوتاه‌مدت «راحتی» به نظر برسد، اما در درازمدت هزینه‌های بیشتری به سلامت، اقتصاد و محیط زیست تحمیل می‌کند.}

^{۳. وعده‌های غذایی گران‌تر}

^{همچنین، زمانی که وعده‌ای اصلی با گوشت یا ماهی تهیه شود، معمولاً هزینه‌ی مواد اولیه بالاتر می‌رود. مطالعه‌ای در بریتانیا نشان داد که وعده غذایی گیاهی حدود ۳۲ تا ۳۷٪ کمتر زمان می‌برد و کمتر هزینه دارد. Vegan Food & Living}
^{از طرفی، تخریب سلامتی یا نیاز به درمان هم هزینه‌ای است که بسیاری به آن توجه نمی‌کنند: یعنی «قیمت خرید» تنها بخشی از هزینه‌های رژیم غذایی است.}

^نتیجه

^{به‌عبارت ساده، مصرف محصولات حیوانی ممکن است برای کوتاه‌مدت ممکن است انتخابی ساده‌تر به نظر برسد اما از منظر هزینه (چه مالی، چه سلامت، چه اجتماعی) ممکن است «گران‌تر» تمام شود. بنابراین، از چشم اقتصادی نیز، کاهش مصرف گوشت و جایگزینی با منابع گیاهی می‌تواند گزینه‌ای منطقی باشد.}

^{مزایای منابع جایگزین گیاهی}

^{وقتی تصمیم می‌گیریم مصرف گوشت یا محصولات حیوانی را کاهش دهیم، باید بدانیم «با چه چیزی جایگزین کنیم» تا از نظر تغذیه‌ای هم دچار کمبود نشویم و از نظر مالی هم مقرون به‌صرفه باشیم. در این بخش، به برخی از مزایای منابع گیاهی و نحوه انجام این جایگزینی می‌پردازیم.}

^{۱. منابع پایه گیاهی مقرون‌به‌صرفه}

^{حبوبات (لوبیا، عدس، نخود)، غلات کامل (برنج قهوه‌ای، جو، گندم کامل)، سبزیجات فصلی، میوه‌های محلی، مغزها و دانه‌ها همگی منابع خوبی برای پروتئین، فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند. این منابع معمولاً نسبتاً ارزان‌تر از گوشت هستند.}
^{مثلاً در مطالعه‌ای مشاهده شد که بخش عمده هزینه در رژیم گوشت‌دار صرف گوشت می‌شود و در رژیم گیاه‌خواری، همان مقدار کالری را می‌توان با هزینه کمتر تأمین کرد. PubMed}
^{از منظر پژوهش، می‌توان با توجه به انتخاب‌های اقتصادی هوشمند، هزینه‌های غذایی را پایین‌تر نگه داشت.}

^{۲. سلامت بهتر = هزینه کمتر در بلندمدت}

^{هرچقدر بتوانیم رژیم غذایی سالم‌تری داشته باشیم، احتمال ابتلا به بیماری‌هایی که هزینه‌بر هستند کمتر می‌شود. بنابراین، سرمایه‌گذاری روی تغذیه گیاهی خوب می‌تواند در بلندمدت از لحاظ مالی نیز به صرفه باشد. همان‌طور که قبلاً گفته شد، هزینه‌های پزشکی در افرادی که رژیم گوشت‌دار دارند در برخی مطالعات بالاتر گزارش شده است. MDPI}
^{اگر با رژیم گیاهی بتوانیم التهاب، چربی بالای خون، دیابت یا بیماری‌های قلبی را کاهش دهیم، در واقع داریم هزینه‌های بعدی را نیز کاهش می‌دهیم.}

^{۳. کاهش هزینه‌های وعده‌های غذایی}

^{همان‌طور که دیده شد، وعده‌های گیاهی می‌توانند کمتر هزینه‌بر و سریع‌تر آماده شوند. Vegan Food & Living+1 اگر بتوانیم وعده‌های ساده و خانگی را جایگزین وعده‌های گوشتی گران‌تر کنیم، در هزینه‌های روزمره صرفه حاصل می‌شود.}
^{همچنین، اگر کمتر به سمت غذاهای فرآوری‌شده و گران‌قیمت گیاهی برویم (مثلاً گوشت‌ گیاهی گران‌تر)، بلکه از همان منابع پایه استفاده کنیم، مزیت اقتصادی بیشتری حاصل می‌شود.}

^{۴. نکاتی برای انجام جایگزینی هوشمندانه}

^{از حبوبات و غلات ارزان به‌عنوان پایه استفاده کنید.}
^{سبزیجات فصلی یا محلی بخرید، چون معمولاً ارزان‌تر هستند.}
^{مصرف گوشت را مرحله‌ای کاهش دهید؛ مثلاً ابتدا یک یا دو وعده در هفته گوشت نداشته باشید.}
^{اگر به محصولات گیاهی فرآوری‌شده روی می‌آورید، قیمت آن‌ها را با گوشت مقایسه کنید؛ ممکن است گران‌تر باشند.}
^{به جای خرید گوشت گران قیمت، از جایگزین‌های گیاهی ساده‌تر و ارزان‌تر استفاده کنید.}
^{با برنامه‌ریزی و آشپزی خانگی، هزینه‌های غذا را مدیریت کنید.}

^{جمع‌بندی}

^{پاسخ به پرسش «آیا گیاه‌خواری گران است؟» این است: نه لزوماً. با بررسی پژوهش‌ها مشخص می‌شود که رژیم گیاهی، اگر با استفاده از منابع ساده و مقرون‌به‌صرفه طراحی شود، می‌تواند هزینه‌های غذا را کاهش دهد یا حداقل معادل رژیم گوشت‌دار نگه دارد. از سوی دیگر، مصرف محصولات حیوانی می‌تواند هزینه‌های پنهان سلامت، محیط زیست، و جامعه را بالا ببرد. بنابراین، گیاه‌خواری نه‌تنها از نظر تغذیه‌ای بلکه از نظر اقتصادی نیز می‌تواند انتخاب هوشمندانه‌ای باشد، به شرطی که با آگاهی و برنامه‌ریزی انجام شود.}

^منابع

^{Springmann M., et al. “The global and regional costs of healthy and sustainable dietary patterns: a modelling study.” Lancet Planet Health. 2021. PMC+1}
^{Oxford University researchers find vegan diets are cheaper. VeganEasy. 2021. veganeasy.org}
^{VeChi Youth Study: “Food Costs of Children and Adolescents Consuming Vegetarian, Vegan or Omnivore Diets.” PubMed. 2022. PubMed}
^{Vegan meals cost 40% less than meat and fish, new study shows. Totally Vegan Buzz. 2020. Totally Vegan Buzz+1}
^{“Menu Dilemmas: An Integrated Assessment of the Nutritional Quality, Environmental Impact, and Cost of Vegan, Vegetarian, and Meat‑Based Versions of Meals.” Nutrients. 2022. MDPI}
^{“Vegetarian Diets and Medical Expenditure in Taiwan—A Matched Cohort Study.” Nutrients. 2019. MDPI}